سنگ قابل چاپ

هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود هفتصد و پنجاه نسخه ملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ چاپ تراکت قابل چاپ نبود. اگر چه دربارة شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، به نظر می‌رسد چاپ سنگی را برای اولین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال 1250 قمری راه انداخت. چاپخانة سنگی طی مدت کوتاهی در تهران و بعد اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تأسیس شد و بیش از پنجاه سال تنها روش چاپ کارت ویزیت در ایران بود و تا اواخر دورة قاجار، هر چه در ایران چاپ می‌شد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران، چاپ سربی در ایران راه‌اندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد و بعدها در اواخر دورة قاجار دوباره حروف سربی و استفاده از آنها رایج گردید. 

چاپ سنگی

در روش چاپ سنگی ، تصویر را معمولاً به صورت واژگون با مداد مرکب که محتوی صابون یا چربی است ، روی سنگ یا صفحة فلزی رسم چاپ تراکت می‌کنند. اسید چرب این مرکب، صابون نامحلولی روی صفحه می‌سازد که مرکب چاپ را به خود می‌گیرد و آب را رد می‌کند. سپس طرح رسم شده روی صفحه را به وسیلة صمع عربی و محلول جوهرشوره (تیزاب) ثبات می‌بخشند. تیزاب اطراف نقشها را کمی می‌خورد و به این ترتیب نقش به صورت برجسته کارت ویزیت باقی می‌ماند. پس از شستن تصویر با تربانتین و آب، صفحة فلزی یا سنگی آماده می‌شود تا مرکب چاپ را با نورد روی آن بمالند و به این ترتیب تصویر روی کاغذ چاپ شود. 

حروف متحرک در چاپ

حروف متحرک را چینی‌ها اختراع کردند، ولی گوتنبرگ که حرفه‌اش زرگری بود. آلیاژ مناسب برای ریخته‌گری حروف را از سرب  چاپ تراکت و آنتی‌مو‌آن به دست آورد و نسبت هر یک از این دو فلز را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند؛ وی برای مرکب چاپ هم فرمول مناسبی یافت و خلاصه با رفع موانع و حل مشکلات عمل چاپ را میسر و اجرایی نمود. تقریباً بیست سال پس از نخستین تلاشهای گوتنبرگ در امر چاپ، با استفاده از سطوح برجسته در ونیز، فلورانس، پاریس و لیون چاپ در حدی مختصر و محدود رواج یافت. کارت ویزیت دستگاه چاپ گوتنبرگ، به علت هزینه‌های بسیار زیاد فقط برای ثروتمندان قابل دسترسی بود و به همین جهت تا مدتهای طولانی استقبال چندانی از آن نشد. سیصد سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، نمایشنامه‌نویسی آلمانی به نام «آلوئیس زنه فلدر» چاپ سنگی یا «لیتوگرافی» را در سال 1796 میلادی اختراع کرد. 

صنعت چاپ در مطبوعات

اختراع فن چاپ در واقع به قرنها پیش از گوتنبرگ، که نامش به عنوان مخترع چاپ در تاریخ به ثبت رسیده است، برمی‌گردد. آسوریان چند چاپ تراکت هزار سال قبل از میلاد بر خشتهایی از گل رْس مْهر می‌زدند. «استعمال حروف قابل انتقال بین سالهای 1051 و 1058 در چین آغاز گردید. مخترع این حروف مردی به نام پی‌شنگ بود. حروف از گل رس ساخته می‌شد. حروف دستی و حروف قلعی که پس از آنها به کار آمد، هیچ یک رواجی نیافت؛ برعکس حروف کارت ویزیت چوبی متداول شد. در سال 1440 گوتنبرگ، ظاهراً بدون اطلاع از کار چینی‌ها حروف قابل انتقال را اختراع کرد. گوتنبرگ برای هر یک از حروف الفبا یک حرف جداگانه به کار برد».

کشورهایی که به معاهده‌های حق مؤلف چاپ پیوسته‌اند

، نماد © را در صفحة حقوقی و معمولاً وسط همین صفحه چاپ می‌کنند که معنای آن این است که این کتاب برای نخستین بار در سال 2000 چاپ شده چاپ تراکت و حق مؤلف از آنِ ال. سی‌شور است. این نماد که اکنون در شمار نمادهای رایج بین‌المللی است، در 1952 در معاهدة ژنو برگزیده شد. نماد (P) به معنای این است که حقوق برای ناشر اثر محفوظ است. نماد حق مؤلف تنها برای کتاب به کار نمی‌رود، بلکه نوعی اطلاعیه و اعلام حقوقی کارت ویزیت است که روی انواع و اقسام مواد چاپی، مانند جزوه‌ها ، برخی تصویرها، دیوارکوبها، نرم‌افزارها و بسته‌های آموزشی گذاشته می‌شود و بر حق مؤلف و حفظ و حمایت قانونی آن تصریح دارد.